راهنمای کامل مشخصات فنی کامپیوتر به زبان ساده
مشخصات فنی کامپیوتر معمولا در بهترین حالت مخلوطی گیج‌کننده از اصطلاحات اختصاری و اعداد است. ولی خوب است معنی آن‌ها را بدانید. آگاهی از این مفاهیم به شما کمک می‌کند یک کامپیوتر جدید انتخاب کنید، عیب کامپیوتر قدیمی خود را بفهمید و در کل از ارتباط میان مشخصات فنی روی کاغذ و تجربه‌ای که در عمل خواهید داشت درک بهتری داشته باشید. از آنجا که کامپیوترهای مدرن بسیار پیچیده هستند، در واقع ما می‌توانیم برای هر کدام از عنوان‌هایی که در ادامه فهرست شده‌اند مقاله‌ای دو برابر کل این مقاله بنویسیم. ولی هدف اصلی در اینجا این است که به شما کمک کنیم معنی مشخصات فنی فهرست شده برای کامپیوترهای دسکتاپ و لپتاپ را به زبان ساده بفهمید، و بدانید که هر کدام از آن‌ها چه تفاوتی در عملکرد کامپیوتر ایجاد می‌کنند.
پردازنده‌ی مرکزی (CPU)
پردازنده‌ی مرکزی (Central Processing Unit) یا CPU مغز کامپیوتر است: این قطعه تمام محاسباتی را انجام می‌دهد که در عمل کامپیوتر را فعال نگه می‌دارند. پردازنده‌ی مرکزی عامل اصلی تعیین‌کننده‌ی سرعت کلی و عملکرد کامپیوتر است، ولی تنها عامل آن نیست. هر پردازنده‌ی مرکزی تعداد مشخصی هسته دارد. هسته‌های یک پردازنده واحدهای کوچک‌تر محاسباتی هستند که در اصل هر کدام از آن‌ها برای خود یک پردازنده محسوب می‌شوند. هسته‌های پردازنده به کامپیوتر اجازه می‌دهند در آن واحد روی چندین عملیات یا وظیفه کار کند. بنابراین هر چه تعداد هسته‌ها بیشتر باشد بهتر است. علاوه بر این، هر هسته یک سرعت پردازش یا «سرعت کلاک» (Clock Speed) دارد. سرعت پردازش که معمولا با واحد گیگاهرتز (GHz) نشان داده می‌شود معیاری است برای سنجیدن این که یک پردازنده چه قدر سریع می‌تواند عملیات سنگین را انجام دهد.
متاسفانه مقایسه کردن عملکرد پردازنده‌های مرکزی بر اساس تعداد هسته‌ها و سرعت پردازش کاری به شدت دشوار و غیر قابل اعتماد است. چرا که چندین عامل مختلف در عملکرد یک پردازنده تاثیر دارد که اکثر آن‌ها به ریزمعماری (microarchitechture) پردازنده مربوط می‌شود. ریزمعماری در اصل شیوه‌ی کنار هم قرار گرفتن هسته‌ها و دیگر اجزای یک پردازنده را مشخص می‌کند. هر کدام از دو کمپانی مطرح اینتل و AMD طراحی ریزمعماری خاص خودشان را دارند. زمانی که به عناوینی نظیر اینتل «اسکای‌لیک» (Skylake)، اینتل «کبی لیک» (Kaby Lake) یا AMD Zen برمی‌خورید، در واقع صحبت از ریزمعماری‌های مختلف است. در این مورد همیشه پردازنده‌های جدیدتر بهتر هستند، چرا که ریزمعماری‌های جدیدتر به پردازنده‌ها اجازه می‌دهند سریع‌تر، بهینه‌تر و با مصرف انرژی کمتر کار کنند.
اینتل و AMD همچنین در هر نسل از ریزمعماری‌ها از برچسب‌های خاصی (برای مثال i3، i5 و i7 در مورد اینتل) برای نمایش دادن عملکرد نسبی پردازنده‌ها استفاده می‌کنند. این روشی مفید است که اجازه می‌دهد به سرعت قدرت پردازشی را که می‌توانید از یک پردازنده توقع داشته باشید متوجه شوید. طبیعتا در مورد اینتل پردازنده‌های i7 بهترین عملکرد را دارند. وقتی نوبت به AMD برسد، صحبت از Ryzen 3، Ryzen 5 و بالاترین رده یعنی Ryzen 7 خواهد بود. اگر به دنبال بهترین پردازنده می‌گردید، همچنین باید به قابلیتی که اینتل آن را hyper-threading و AMD آن را multi-threading هم‌زمان می‌خواند توجه داشته باشید. این تکنولوژی‌ها به طور مؤثر تعداد هسته‌ها را (به صورت مجازی) دو برابر می‌کنند. بنابراین با در اختیار داشتن این قابلیت، عملکرد کامپیوتر شما برای کارهای سنگینی مانند ویرایش ویدیو یا نرم‌افزارهای نقشه‌کشی مانند AutoCAD به طرز چشمگیری بهتر خواهد بود.
اگر قصد نداشته باشید شخصا کامپیوترتان را از صفر به طور کامل جمع کنید، احتمالا این اطلاعات تمام چیزی است باید در مورد پردازنده‌ها بدانید. البته پردازنده‌های مرکزی مشخصات فنی دیگری مانند میزان حافظه‌ی پرسرعت کش و قابلیت پردازش گرافیکی آنبرد هم دارند. اگر پردازنده‌ی مرکزی شما قدرت پردازش گرافیکی کافی را داشته باشد، ممکن است نیازی به خرید کارت گرافیکی مجزا نداشته باشید.
کارت گرافیک (Graphics Card)
عامل مهم دیگر در تعیین عملکرد یک کامپیوتر، کارت گرافیک است. به ویژه اگر قصد دارید با کامپیوترتان بازی کنید یا با نرم‌افزارهای گرافیکی و ویرایش ویدیو زیاد سر و کار دارید. در مبحث پردازنده‌ی مرکزی به طور کوتاه به این موضوع اشاره کردیم، ولی در واقع بسیاری از پردازنده‌های جدید اینتل در خود میزان قابل توجهی قدرت پردازش گرافیکی هم دارند. قدرت پردازش گرافیکی این پردازنده‌ها برای بسیار از کاربران با نیازهایی در حد مرور وب، استفاده از نرم‌افزارهای آفیس یا حتی ویرایش عکس و بازی‌های سبک کافی است. حتی ممکن است به جای پردازنده، روی مادربرد خود یک چیپست گرافیکی آنبرد داشته باشید. کارت‌های گرافیکی آنبرد از حافظه‌ی رم اصلی به صورت اشتراکی با پردازنده‌ی مرکزی استفاده می‌کنند و به اندازه‌ی کارت‌های گرافیکی اختصاصی مجزا قدرتمند نیستند. ولی کارت گرافیکی آنبرد هزینه‌ی تمام شده را کاهش می‌دهد و مصرف برق کمتری هم دارد. به همین دلیل معمولا در لپتاپ‌ها برای مصرف بهینه‌تر باتری از کارت‌های گرافیک آنبرد استفاده می‌شود.
پردازنده‌ی گرافیکی (Graphics Processing Unit) یا GPU، فارغ از جایی که در سیستم قرار گرفته باشد، همانند پردازنده‌ی مرکزی در حال محاسبه است. ولی تنها وظیفه‌ی پردازش محاسباتی را دارد که به نمایش تصاویر، انیمیشن‌ها و ویدیوها روی صفحه مربوط هستند. پردازنده‌های گرافیکی در زمینه‌ی انجام هم‌زمان تعداد زیادی عملیات بسیار بهتر هستند. به همین دلیل است که امروزه از آن‌ها در زمینه‌های دیگری مانند علوم و رمزگذاری هم استفاده می‌شود. از نظر مشخصات فنی، سنجیدن یک کارت گرافیک نسبت به کارت گرافیک دیگر کار ساده‌ای نیست. در مشخصات فنی یک GPU با مواردی نظیر تعداد واحدهای پردازشی (شبیه به هسته‌های یک پردازنده‌ی مرکزی) و سرعت پردازشی خام روبرو می‌شوید. همانند CPU، در GPU هم باید این دو عامل اصلی را در نظر بگیرید. ولی همچنین لازم است به «فلاپس» (FLOPS) یا Floating Point Operations Per Second هم توجه کنید. فلاپس نوع خاصی از عملیات ریاضی است که به ویژه در پردازش‌های گرافیکی اهمیت دارد.
کارت‌های گرافیک روی خود حافظه‌ی رم اختصاصی یا «ویدیو رم» (vRAM) دارند. این رم مشابه با رم اصلی کامپیوتر (با مشخصات فنی مشابه در زمینه‌ی سرعت و پهنای باند) کار می‌کند، ولی تنها با پردازش گرافیکی سر و کار دارد. هر چه کارت گرافیک شما رم بیشتری داشته باشد می‌تواند تعداد پیکسل‌های بیشتری را به طور هم‌زمان در حافظه پردازش کند. در نتیجه می‌توانید بازی‌ها را با رزولوشن بیشتر و نرخ فریم سریع‌تر اجرا کنید. در اصل کارت گرافیک شبیه به یک کامپیوتر کوچک با پردازنده، رم و معماری خاص خودش است که معیارهای مشابهی در عملکرد آن تاثیر دارند. برای افراد عادی، میان‌برهای خوبی وجود دارد تا بدون درگیر شدن با مشخصات پیچیده‌ی فنی قدرت یک کارت گرافیک را تشخیص دهند: قیمت و نتایج بنچمارک‌هایی که در سایت‌های مرتبط منتشر می‌شوند.
حافظه‌ی رم (RAM)
«حافظه‌ی رم» (RAM) به کامپیوتر شما فضایی برای فکر کردن می‌دهد، و هر چه میزان آن بیشتر باشد بهتر است. زمانی که ۳۰۰۰ تب در مرورگر خود باز کرده باشید، اولین بخشی که در تنگنا قرار می‌گیرد رم است؛ چرا که کامپیوترتان تلاش می‌کند محتوای تمام آن ۳۰۰۰ تب را به صورت یکجا به یاد داشته باشد. حافظه‌ی رم بیشتر به کامپیوتر شما کمک می‌کند با تصاویر و فایل‌های بزرگ‌تری کار کند، یا هم‌زمان به مدیریت و پردازش تعداد بیشتری از تصاویر، فایل‌ها، تب‌های باز شده در مرورگر و اپلیکیشن‌ها بپردازد. حافظه‌ی رم بیشتر به طور مستقیم عاملی برای تعیین قدرت خام یک سیستم نیست، ولی بدون شک در بهبود عملکرد آن، به ویژه زمانی که حجم کار زیاد باشد، تاثیر دارد. اگر حجم اطلاعات از میزان حافظه‌ی رم بیشتر شود، معمولا کامپیوتر شما مجبور خواهد شد بخشی از داده‌ها را به حافظه‌های کندتری مانند هارددیسک منتقل کند. این یکی از دلایلی است که باعث می‌شود رم بیشتر تجربه‌ای سریع‌تر همراه داشته باشد.
برای بخش زیادی از کاربرانی که قصد خریدن یک کامپیوتر دسکتاپ آماده یا لپتاپ را دارند، دانستن میزان رم اصلی‌ترین نکته است. ولی اگر اندکی عمیق‌تر شوید، مشخصات فنی دیگری هم وجود دارد که باید در نظر بگیرید؛ به ویژه اگر قصد دارید با پول خود سریع‌ترین کامپیوتر ممکن را بسازید. بار دیگر با «سرعت کلاک» (Clock Speed) روبرو می‌شویم که کمک می‌کند سرعت رم در زمینه‌ی خواندن و نوشتن داده‌ها و همچنین میزان داده‌هایی را که می‌تواند در آن واحد مدیریت کند تعیین کنیم (نرخ کلی تبادل رم). «تاخیر» (Latency) یا سرعت واکنش نشان دادن رم به دستورهای هم جزو مشخصات فنی مهم است. مشخصه‌ی فنی مهم دیگر DDR است. در حال حاضر رم‌های DDR4 برای کاربران عادی بهترین گزینه‌ی در دسترس هستند. این رم‌ها نسبت به نسل قبل یعنی DDR3، سرعت بیشتر، مصرف برق بهینه‌تر و تاخیر کمتری دارند. حافظه‌ی رم مشخصه‌های دیگری هم دارد که به پایداری و توانایی آن در مدیریت خطاها مربوط می‌شود. ولی باز هم لازم به ذکر است که بیشتر ما نباید در مورد این موارد نگران باشیم: تفاوت این موارد تنها در کارهای بسیار تخصصی مشخص می‌شود.
سایر مشخصات یک کامپیوتر
پردازنده‌ی مرکزی، رم و کارت گرافیک، اصلی‌ترین مشخصات فنی هستند که هنگام ارزیابی کامپیوتر قدیمی یا پیدا کردن یک کامپیوتر جدید باید در نظر بگیرید. ولی قطعا قطعات و مشخصات دیگری هم هستند که باید مد نظر داشته باشید. هارد درایو خیلی ساده میزان فضایی را تعیین می‌کند که برای ذخیره کردن دائمی فایل‌ها و اطلاعات در اختیار دارید. اگر فضای بیشتری نیاز دارید، هارد درایو حجیم‌تری بگیرید. درایوهای SSD که اغلب در مک‌بوک‌ها و لپتاپ‌های رده‌بالای دیگر استفاده می‌شوند، هیچ قطعه‌ی متحرک مکانیکی ندارند و از هارددیسک‌های مکانیکی قدیمی سریع‌ترند. البته درایوهای SSD قیمت بیشتری هم دارند و معمولا حجم آن‌ها کمتر است. تکنولوژی‌های جدیدی مانند درایوهای هیبریدی یا تکنولوژی «اپتین» (Optane) اینتل، تلاش دارند به ترکیبی بهتر از هر دوی این نوع درایوها برسند.
احتمالا تا زمانی که قصد نداشته باشید خودتان یک کامپیوتر جمع کنید، مجبور نخواهید بود در مورد انتخاب مادربرد هم تصمیم بگیرید. مادربرد عملکردی مانند سیستم عصبی دارد و تمام اجزای مختلف را به هم متصل می‌کند. معمولا مشخصات فنی مادربرد تفاوت چشمگیری در عملکرد کلی ایجاد نمی‌کند، ولی می‌تواند کمک کند اجزای کلیدی در کنار هم بهتر و سریع‌تر کار کنند. مادربرد همچنین تعداد و انواع پورت‌های ورودی و خروجی کامپیوتر را تعیین می‌کند.
